İhsan Dindar – milliyet.com.tr / ihsan.dindar@milliyet.com.tr

Sorularımı Covidoscope ile başlamak istiyorum. Yunus Emre Enstitüsü olarak yürüttüğünüz bu önemli projenin hikâyesini ve içeriğini öğrenebilir miyiz? İçinde neler var?

Mart ayından itibaren salgın Türkiye’ye de geldi. Sonrasında sokağa çıkma kısıtlamaları başlamıştı. Hepimiz bir şok yaşadık. Bu üzere durumlarda insanın sergilediği tutumlar onun kültürel art planına dayanıyor. Yani siz bu yaşınıza kadar hangi kültür ögelerinden beslendiyseniz kriz ya da rastgele bir şok anında da onu yansıtıyorsunuz. Münasebetiyle biz de Yunus Emre Enstitüsü çalışanları olarak bu türlü bir krizle karşılaştığımızda sanat lisanıyla buna nasıl yanıt verilir diye daha birinci günlerden düşünmeye başladık. Fikir, genç çalışma arkadaşımız Fatmanur Samast’tan geldi. Ben de çok etkilendim ve sonuna kadar destekledim. Yeterli ki de desteklemişiz. Ortaya çok hoş bir sonuç çıktı. Yabancılar da çok etkilendi. Zira bu ulusal sonların çok ötesinde bir şey. Zira sanat beşerdeki hoşluğu, yansımayı ortaya çıkarıyor. Burada kıymetli olan bir nokta daha var; duygusal söz. Zira insanın bilhassa fikirleri mantığından çıkıyor. Lakin hisleri ise insanın bu yaşanmışlarının vücuda yansıması bir manada. Projenin başından itibaren İngiltere’den hisler konusunda kıymetli işlere imza atan Tiffany Watt Smith ile birlikte çalıştık. Ben de o vesileyle kitaplarını okudum. İnsanın 150’den fazla duygusu varmış. Kaldı ki farklı ülkelerde farklı hisler da var. Bir toplumda var olan bir his öteki bir toplumda olmayabiliyor. Tiffany Watt Smith’in yanı sıra Türkiye’den de Kemal Sayar danışman olarak projede yer alıyor. Sanat istikametiyle Saadet İtina ilgileniyor. Bu altyapı oluşturulurken kültür haritaları ortaya çıkardık. Yani yapıtları his haritaları üzerinden de görebiliyorsunuz. Bu noktada Kemal Sayar hocamız hangi his, hangi renkle tabir edildiğine yönelik bir çerçeve oluşturdu. Bu noktada yurt dışında sanatkarlarla da irtibata geçip tek tek müsaade alarak bu platformda yayınladık. Kısa müddette çok sayıda eser birikti. Böylelikle hoş bir arşiv oluştu.

Bu arşivin nasıl bir felsefi temeli var? Nasıl bir tabana oturtuyorsunuz?

Bunları topladığımızda hepimiz bir bütünün kesimleriyiz. Sanatsal olarak farklı formda tabir ettiğimiz hisleri da Arjantin ile Kore, Afrika ile Kuzey Avrupa baktığımızda tıpkı. İnsanların hissettiği kaygı, ümit ya da telaş daima birebir. Covidoscope’u açtığımızda aslında beşerler olarak birleştiğimizi görüyorsunuz. Bu bizim kültürümüzde vahdet dediğimiz şey.

Yavaş yavaş bu dönemin bir gerçeği olan dijitalleşmeye de getirmek istiyorum sözü. Yaşadığımız süreç dijitalleşmeyi zarurî kıldı. Bu noktada Yunus Emre Enstitüsü olarak Covidoscope ile elinizde çok iyi bir pratiğiniz oluştu. Projelerinizde salgın sonrası dönemde dijitalleşmenin tartısı ne olacak?

Şu anda ikisini birlikte deniyoruz. Bu süreçte her ülkenin yaklaşımı farklı. Güç bir devir. Örneğin Hollanda virüsle uğraş noktasında farklı bir strateji izliyor. Sıkı tedbirler uygulamıyorlar. Bunun üzerine Hollanda’daki Yunus Emre Enstitüsü Müdürümüz aktiflik düzenlemek istedi. Düzenlendiler; ardından de üç çalışanımız karantinadaydı. Geçen günlerde Azez’de bir merkez açtık. Oraya gittiğimizde kimsenin maske takmadığını gördük. Tüm bu örneklerde görünen o ki artık dijitale de tartı vereceğiz. Ankara’daki binamızın bir katını büsbütün stüdyoya dönüştürdük. Altyapımızı buna uygun hale getiriyoruz. Bunun rakamsal avantajları da oluyor. Uzaktan yaptığımız Türkçe eğitim için 20-30 kişilik sınıflar oluşturduk. Şu anda dünya genelinde 15 bin öğrenciye ulaştık. Örneğin şu anda yalnızca Latin Amerika’da 5 bin öğrencimiz var. Bu beşerler tertipli bir formda Türkçe dersi alıyor. Kısa müddette önemli bir uzaklık katettiler. Bu sayede salgın sürecinden bağımsız bir biçimde dijital bir kültür merkezimiz oldu. Bu dijital kültür merkezimiz için geliştirdiğimiz programlarımzı var. Bunlardan biri “Yeniden Düşünmek, Yine Yorumlamak”. Onun da çerçevesini kendimiz belirledik. Zira bu süreçte tekrar düşünmemiz gerekiyor. Türkiye’nin farklı kısımlarından değil yurt dışından da Emin Maalouf üzere isimlerle söyleşi yaptık. Covidoscope örneğinde olduğu üzere herkesin sorunu birebir. Duygusal manada herkesin kaygısı var. Herkes yeni olağan ne ve nasıl olacak sorusuna yanıt arıyor. İki yol var; biri çatışma ve güçlünün güçsüzü yeneceği, bastıracağı yok. Oburu ise birbirini tamamlamaya yönelik bir yol. Bizim Yunus Emre Enstitüsü olarak iki temel ideolojimiz var. Bunlarda biri kökleri Anadolu’da filizlenen can ideolojisi. Farklı yüzyıllarda farklı formlarda ortaya çıkıyor. Avrupa’da sonrasında ortaya çıkan hümanizm bizde çok yalnızca biçimde daha öncesinde canlar olarak tabir edilir. Hepimiz birbirimiz devamı ve tamamlayıcısıyız. O yüzden birbirimizi anlayabilmek için irtibat kurmalıyız. İkinci temel ideolojimiz ise tekrar bu topraklarda yeşeren ve bu devirde de alternatif olabilecek refik niyeti. Zira içinde yaşadığımız yüzyılda daima “rakip” kanısı öne çıkıyor. Bunun ekonomik ya da siyasal çıktısı kapitalizm. Bireyin hayatına yansıması ise rekabettir. Rekabet temeli üzerine kurulmuş bir medeniyet, bir kent, bir iş yeri kısmi muvaffakiyetler elde etse de memnunluk manasında yetersiz kalır. O yüzden biz rekabet yerine refakati savunuyoruz. Yani refik fikri o manada da bakıldığında bizim farklı coğrafyalardaki canlarla olan seyahatimiz manasına da geliyor. Birisi düştüğü vakit koluna gireceğiz. Programlarımızda da bunu ortaya koymaya çalışıyoruz. Refik olmayı becerebilmeliyiz.

“Sanat yaşarsa insan yaşar”

Bu yaşadığımız süreç hayatın her alanını olduğu üzere kültür-sanatı da derinden etkiledi. Stantlar, tiyatrolar, konserler hepsi sekteye uğradı. Yunus Emre Enstitüsü Türkçe öğretiminin yanı sıra Türk Kültürü ve hatta Anadolu’daki kadim kültürlerin bir nevi tanıtımı misyonunu da üstleniyor. Bu süreçte farklı ülkelerdeki merkezleriniz özelinde çevrimiçi konser, söyleşi, sempozyum üzere etkinlikleriniz olacak mı?

Bu süreçte de faal bir formda çalıştık. Konser, söyleşi, konferans ve hatta stantları çevrimiçi gerçekleştirdik. Bu sayede milyonlarca beşere ulaşabildik. Birçok vakitte bunları Arapça ve İngilizceye eş vakitli olarak çevirdik. Lakin bu süreçte farklı sistemler de geliştirmeniz gerekiyor. Zira birkaç defa yaptıktan sonra izleyici sayısı düşmeye başlıyor. İlgiyi taze tutmak kolay değil. Bunları daha da cazip hale getirmemiz gerekiyor. Kendimize özeleştiri olarak metotlarımızı de geliştiriyoruz. İnsanların sıkılma hissesini azaltacak yollar peşindeyiz. Örneğin Japonya’da Klasik Türk Musikisi’ne büyük bir ilgi var. Bunun için Türkiye’de Japonları eğittik. Böylelikle onlar da kendi ülkelerinde bunu devam ettirecek. Bir eğitmeni buradan daima göndermek sıkıntı ve maliyetlidir. Bunlara ek olarak Türkçe eğitimi ve tanıtımı için animasyonlar üretmeye çalışıyoruz. Lisan dünyayı anlamlandırdığımız en değerli araç. Her bir lisan çok değerli. Diğer lisanlarda konuşmanın gayesi de o. Türkçeyi öğrendiklerinde Türklerin mana dünyasını da öğrenmiş oluyorlar. Konser üzere etkinliklere dönecek olursak; dünya bu süreçte büyük bir krizde. Dediğiniz üzere kültür-sanat sekteye uğradı. İnsanlarda bir boşluk hissi oluştu. Bunu mümkün olduğunca kısa müddette atlatmayı diliyorum. Ancak daha kötüsünün de gelmeyeceğinin bir garantisi yok. Hasebiyle insanlık olarak ayakta kalabilmenin en kıymetli aracı bu koşullarda dahi kültürel ve sanatsal üretim yapabilmektir. Yeni formlara, yeni tiplere açık olmalıyız. Bilhassa de devlete bağlı kurumlar. Zira özel bölümün işi daha sıkıntı. Özel tiyatrolardan tutun da sokak aktifliklerine, şenliklere kadar hepsi durdu. Sanat yaşarsa insan yaşar ve yaşadığı o günü anlamlandırır.

Türk Cumhuriyetleri’nde, Arap coğrafyasında, Akdeniz bölgesinde, Avrupa’da Türkçeye karşı ilgiyi anlamlandırabiliyorum. Lakin az evvel verdiğiniz Latin Amerika örneği epeyce enteresandı. Röportajımızın yavaş yavaş sonuna gelirken ona da değinmek istiyorum. Türkçe yönelik bu ilginin sebebi nedir sizce? Türk dizilerinin de tesiri var mı?

Dünyada kültür sanayisi diye bir gerçek var. Birilerinin yapılan işleri fonlaması gerekiyor. Siz rastgele bir lisan öğrenirken karşılığında fiyat ödüyorsunuz. Türkiye Cumhuriyeti devleti burada stratejik bir atılım yapıyor. Bizim bu cins projelerimizi devlet finanse ederek –ki bu genelde düşük bir maliyet oluyor, eğitmen fiyatı gibi- bu talebe karşılık veriliyor. Latin Amerika’da bir ilgi var. Türk kültürünün farkındalar. Fiyatsız olan bu eğitimlerimize iltifat ederek en iyi usullerle etkileşimli bir halde yeni bir lisan öğreniyorlar. Yani yeni bir mana dünyasına açılıyorlar. Dünyada savaş tamtamlarının çaldığı bir çağda Yunus Emre Enstitüsü kültüre ve irtibata açılan bir pencere. Bunu arz ettiğimiz için karşı tarafta da hüsn-ü kabul görüyor. Bunu hiçbir çıkar gözetmeksizin yapıyoruz. Para istemiyoruz, siyasi bir beklentimiz de yok.

Son olarak yayınlarınızı sormak istiyorum. Türkçenin Sesi ve kitaplar konusunda ne üzere gelişmeler var?

Bu periyotta çok sayıda eser yayımladık. Yabancı öğrencilerin Türkçe öğrenmeleri için Dede Korkut ve Yunus Emre’nin metinlerini sadeleştirip onlara sunduk. Farklı Türk lehçelerinde mecmuaları yayımlamaya devam ediyoruz. Kargo ve gibisi maliyetlerin önüne geçmek için bu çalışmaları internet üzerinden de sitemizde erişime açtık. Böylelikle, Türkçe tahsil talebini karşılayacak nitelikli bir gereç havuzu oluşturduk.