Ayşegül Kahvecioğlu / Ankara – Bu davete Cumhurbaşkanı Erdoğan Afrika ziyareti dönüşünde çok sert reaksiyon göstererek, “Bunları ülkemizde ağırlamak üzere bir lüksümüz olamaz” demişti.

Erdoğan, dün Eskişehir’de katıldığı toplu açılış merasiminde ise “Gerekli talimatı Dışişleri Bakanıma verdim. Bu 10 tane büyükelçinin istenmeyen adam ilan edilmelerini çabucak halledeceksiniz dedim. Bunlar Türkiye’yi bilmedikleri, anlamadıkları gün burayı terk edecekler” sözlerini kullandı. Erdoğan’ın 10 büyükelçi için “istenmeyen adam” talimatı, gözleri bu sürecin nasıl işletileceğine çevirdi.

‘En önemli kınama’

Latince “istenmeyen kişi” manasına gelen “persona non grata” terimi, devletler ortası ilgilerde “bir ülkeye girmesi yahut o ülkede kalması ülkenin mahallî hükümeti tarafından yasaklanan yabancı kişi”ler için kullanılıyor. “İstenmeyen adam” prosedürü, kendisine verilen siyasi dokunulmazlık hakkı sayesinde tutuklama ve rastgele bir kovuşturmadan korunan yabancı bir diplomata rastgele bir ülkenin uygulayabileceği en önemli kınama biçimi olarak kabul ediliyor.

Yasal süreç

“İstenmeyen adam” prosedürü, 1961 tarihli Viyana Konvansiyonu’nun 9. hususunda düzenleniyor. Buna nazaran, ülkeler rastgele bir vakitte, kararının münasebetini açıklama zaruriliği bulunmaksızın bir yabancı diplomatı “istenmeyen kişi” ilan edebiliyor. Bu takdirde, diplomatı gönderen devlet, duruma nazaran ilgili kişiyi ülkeye geri çağırabiliyor ya da misyondaki vazifesine son verebiliyor. Şayet diplomatı gönderen devlet, bu yükümlülüğünü yerine getirmeyi reddeder yahut makul bir mühlet içinde yerine getirmezse, ülkeler ilgili kişiyi misyonun bir üyesi olarak tanımayı reddedebiliyor.

Dışişleri Bakanlıkları tarafından yapılan “istenmeyen adam” ilanı, diplomatik vazifelinin siyasi yahut diplomatik dokunulmazlığını kaldırmıyor; ilgili devlete soruşturma, tutuklama ve kovuşturma yapma hakkı vermiyor. Bu deklarasyon yoluyla hükümran ülke, istenmeyen kişi ilan ettiği diplomatı ülke sonları dışına çıkaracağını ya da ülke sonları içine almayacağını duyurmuş oluyor. “İstenmeyen kişi” ilan edilen diplomat ülkeyi terk etmez, bu bahiste utangaç davranır yahut bunu reddedecek olursa direkt hudut dışı edilme ve hakkında yasal süreç başlatılma tehdidi ile karşı karşıya kalıyor. Konsolosluk binalarının dokunulmazlığı bulunması nedeniyle bu bina ve eklentilerine müdahale edemeyecek olan ilgili devlet, “istenmeyen kişi” ilan ettiği diplomatın ülkeyi terk etmesi için seyahat özgürlüğünü sağlamakla yükümlü bulunuyor.

Misilleme yapılabilir

Ülkelerin “Persona Non Grata” ilanının dayandığı temel sebepler ortasında ise şunlar yer alıyor:

Diplomatik vazifelinin, kabul eden devlet menfaatlerine alışılmamış tavır ve davranışları

Diplomatik vazifelinin, kabul eden devlet hudutları içinde cürüm işlemesi

Misilleme (Diplomatik vazifelisi öteki bir ülkede Persona Non Grata ilan edilen devletin, bu ilana karşılık olarak o devlete ilişkin olan diplomatik görevliyi de kendi ülkesinde Persona Non Grata ilan etmesi)

Kimi örnekler

Yakın geçmişte Türkiye’nin de taraf olduğu pek çok “Persona Non Grata” uygulamasından kimileri şöyle:

2013 yılında Mısır, Türkiye’nin Kahire Büyükelçisi Hüseyin Avni Botsalı’yı “Türkiye’nin içişlerine karışmasını” münasebet göstererek “istenmeyen adam” ilan etti. Karara karşı Türkiye de misilleme yaparak Mısır’ın Ankara Büyükelçisi Abderahman Salaheldin’i “Persona Non Grata” ilan etti.

2016 yılında Bulgaristan, ülkede vazifeli bir Türk diplomatı, toplumsal işlerde misyonlu olduğu halde din işleriyle ilgilendiği gerekçesiyle “istenmeyen adam” ilan etti. Bulgaristan’ın bu kararına Türkiye de, Bulgaristan’ın İstanbul Başkonsolosluğu’nda vazifeli bir konsolosu “istenmeyen adam” ilan ederek jet süratiyle karşılık verdi.

10 büyükelçi kimdir?

ABD’nin Ankara Büyükelçisi David M. Satterfield: 27 Haziran 2019’da Ankara’ya atandı. Satterfield, Dışişleri Bakanlığı bünyesinde ayrıyeten Irak Koordinatörü ve Dışişleri Bakanı Kıdemli Danışmanı, ABD’nin Bağdat Büyükelçiliği Başmüsteşarı, ABD’nin Kahire Büyükelçiliği Maslahatgüzarı ve Beyrut Büyükelçisi olarak da vazife yaptı. Satterfield’in Orta Doğu’da yaklaşık kırk yıllık tecrübesi bulunuyor.

Almanya’nın Türkiye Büyükelçisi Jürgen Schulz: Ekim 2020’den beri vazifede. Schulz, Ankara’daki misyonuna başlamadan evvel New York Birleşmiş Milletler Daimi Temsilciliği’nde vazife aldı. 2018-2020 yılları ortasında Birleşmiş Milletler Peacebuilding Commission Tertip Komitesi İdare Konseyi Lider Yardımcılığı ve 2017’de ECOSOC Lider Yardımcılığı misyonunda bulundu.

Fransa Büyükelçisi Hervé MAGRO: Haziran 2020’de misyona başladı. MAGRO büyükelçilikten evvel Türkiye’de, İstanbul Başkonsolosluğu ve mesleğinin şimdi başındayken, Ankara’da üçüncü kâtip ve ikinci kâtip olarak da misyon yaptı.

Finlandiya Büyükelçisi Arı Mäkı: 2019’dan beri Ankara’da vazife yapıyor. Daha evvel ülkesinde Kuzey Afrika Bölge Müdürlüğü ile Orta Doğu ve Kuzey Afrika Ünitesinin Lider Yardımcılığını yapan Mäkı, İran ve Ermenistan’da da bulundu.

Danimarka Krallığı’nın Büşükelçisi Danny Annan: Ankara’ya geçtiğimiz mart ayında atandı. Ülkenin Ankara’daki büyükelçiliği Azerbaycan’ı da kapsıyor. İran’ın evvelki büyükelçisi olan Annan, Hindistan, Sri Lanka, Lübnan ve Suriye’de de görevlendirilmişti.

Hollanda Krallığı Büyükelçisi Marjanne de Kwaasteniet: Eylül 2018’den bu yana Ankara’da misyon yapıyor. Büyükelçi daha evvel, AB Dış Siyaset Dairesi Başkanlığı dahil olmak üzere, AB’nin Siyaset departmanlarında vazife almasının yanı sıra NATO Daimi Temsilciliği de yaptı.

İsveç’in Türkiye Büyükelçisi Staffan Herrström: Vazifeye Eylül 2020’de başladı. Herrström büşükelçi olarak bulunduğu pek çok noktanın yanı sıra, mesleğinin başında Orta ve Doğu Avrupa Dairesi Lideri ve Siyaset ve Metodoloji Daire Lideri olarak da misyon yaptı.

Kanada Büyükelçisi Jamal Khokhar: 2020’nin başında misyona başladı. Khokhar, birebir vakitte, Gürcistan, Azerbaycan ve Türkmenistan’ın da büyükelçisi ve bu yılın başından beri Kanada’nın İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) özel elçisi.

Yeni Zelanda Büyükelçisi Wendy Hinton: Mart 2018’den bu yana Türkiye’de vazife yapıyor. Wendy, birebir vakitte İsrail, Azerbaycan ve Ürdün Büyükelçisi. Wendy, mesleği boyunca Kuzey Asya ile siyasi ve ekonomik bağlantılar üzerine ağırlaştı.

Norveç Krallığı Büyükelçisi Erling Skjønsberg: Ekim 2019’da vazifeye başladı. Skjønsberg, birebir vakitte Azerbaycan’ın da Büyükelçisi ve Sudan ve Güney Sudan Eski Özel Temsilcisi.