Her yaştan insanın dayanıklılık imtihanı verdiği bir yılı geride bıraktık. Yetişkin bireylerin bile yaşanan değişimlere ayak uydurmakta zorlandığı pandemi devrinde, okul rutinlerini kaybeden, toplumsallaşma imkanları kısıtlanan ve neredeyse tüm günlerini ekran başında geçiren çocukların duygusal ve zihinsel sıhhati ebeveynler için son derece kıymetli bir sorun halini aldı. Ebeveynler hem içinden geçilen devrin farklı boyuttaki zorluklarıyla başa çıkabilmek, hem de çocuklarının eğitim, toplumsallaşma ve hareketsizlikten kaynaklı fizikî muhtaçlıklarını daha iyi karşılayabilmek için daha fazla vakit ve emek sarf etmeye başladı. Bu şiddetli periyotta, ruhsal dayanıklılık seviyesi ve zorluklarla baş etme marifeti yüksek olan çocuklar değişime daha süratli ayak uydurdular. Müdafaacı ebeveynliğin çocuklar üzerindeki olumsuz tesiri de daha görünür bir hal aldı. Her ebeveyn çocuğunun daima memnun ve keyifli olmasını, hiç üzülmemesini, hayal kırıklığı yaşamamasını ister. Ama hayatta zorluklar ve hayal kırıklıkları da vardır. Çocuklar büyürken hayal kırıklığı ve gerilimle karşılaşmayacakları halde çok müdafaacı ebeveynlik tutumları sergilendiğinde, çocuklar gerçekçi bir dünyaya hazırlanmamış olurlar.

Ruhsal rezilyans nedir?

“Rezilyans” aksiliklere karşı hazırlıklı olma, gerilim ve travmayla başa çıkabilme, sıkıntı şartlara ahenk sağlama, yıkıcı tecrübelerle bunlardan bir şeyler öğrenerek başa çıkma kapasitesidir. Hem ruhsal hem de fizikî dayanıklılık ve esnekliktir.  Psikolojik rezilyans yani dayanıklılık, güç durumlardan sonra tekrar ayağa kalkabilme marifetidir. Velhasıl, ruhun bağışıklık sistemi ya da hami kalkanı olarak da tanımlanabilir. Amerikan Psikoloji Derneği zorluklar, travma, trajedi, tehdit ya da gerilim şartlarına iyi ahenk sağlayabilmeyi rezilyans olarak tanımlar. Gerilim altında, gerilime karşın yüksek performans gösterebilmek ruhsal dayanıklılığı gösterir.

Uzman Klinik Psikolog Ece Eryılmaz, psikolojik rezilyansın çocukların gelişiminde çok değerli bir rol oynadığını ve çocuğun gereksinimlerini anlayan, çocuğun etrafında olan biteni algılamasına ve içsel dengeyi bulmasına yardımcı olarak bakım veren ailelerin uzun vadede çocuğun ruhsal olarak sağlam olmasına da katkı sağlamış olacaklarını tabir etti. Eryılmaz, “Çocuklar büyürken hayal kırıklığı ve gerilimle karşılamayacakları halde çok müdafaacı ebeveynlik halleri sergilediğimizde, onları gerçekçi bir dünyaya hazırlamamış oluruz. Zorluklarla karşılaştıklarında, olaylara meydan okuyarak onlarla başa çıkabildiklerini deneyimledikçe tatmin olurlar. Zorlukların üstesinden gelebilme hüneri, ileride kendi ayakları üzerinde durabilmeleri ve başarılı olabilmeleri açısından önemlidir” dedi.

Ruhsal dayanıklılığı etkileyen 3 temel faktör

Klinik Psikolog Ece Eryılmaz, çocuklarda ruhsal dayanıklılığın oluşabilmesi için üç temel faktörün gerekli olduğunu, bu faktörlerin çocukların ruhsal dayanıklılıklarında kritik rol oynadıklarını belirtti: Bunlardan birincisi çocuğun inançta olduğunu hissetmesi, oburu özgüven sahibi olması, başaracağına dair inanca sahip olması ve üçüncüsü kendi hudutlarını, yapabileceklerini iyi bilerek dayanıklılığını yanlışsız varsayım etmesi. Ece Eryılmaz “Psikolojik dayanıklılık, güç durumlarda kırılmadan bükülebilme ve olay geçtikten sonra da eski formuna dönebilme kapasitesidir. Aksilikler karşısında iyimser bir tavır sergilemek ve kendine güvenerek, bunlarla başa çıkabilmek için uğraşmaktır. Ruhsal olarak güçlü olan çocukların duygusal gücü de vardır. Bu da çocuğun hayatta karşılaştığı sorunlarla gayret edebilme gücünün olması demektir. Böylelikle birey; çocukluktan ergenliğe, ergenlikten yetişkinliğe ömür başarısı olan bir şahsa dönüşür. Ebeveynler olarak hayatın inişli çıkışlı olduğunu ve gerilimli durumların var olduğunu kabul ederek, çocukların da bu zorluklarla yüzleşebilmesine ve bunlarla baş ettiğinde güçlenerek büyümesine takviye olabilmek, çocuklara verebileceğimiz en büyük armağandır” dedi.

Aileler çocuklarının ruhsal dayanıklılığını artırmak için neler yapabilir?

-Çocuğun fizikî gereksinimleri kadar duygusal gereksinimlerini da karşılayabilmek.

-Çocuk ile ebeveyn ortasındaki ilgi çok kıymetlidir. Şefkatli, sevgi dolu, çocuğun gereksinimlerini anlayan ve bunları karşılayan, dengeli ve hudutları besbelli olan ebeveyne sahip çocuklar kendini gerçekleştiren, keyifli bir çocuk ve ileride de memnun bir yetişkin olurlar. 

-Aşırı muhafazacı olmamak. Çocuğun üzülmesine yahut başarısız olmasına da müsaade verebilmek. 

-“Bu durumun senin için güç olduğunu biliyorum. Senin yanındayım. Bunun üstesinden gelebilirsin” diyebilmek.

-Çocuğa kendisinin pahalı ve özel olduğunu hissettirebilmek. Çocuğun artık ve burada onunla olduğunuzu hissedebilmesi. Bunun için birlikte gülebilmek, kahkaha atmak, oyun oynamak, saçmalamak. 

-Çocuğun kendisini kâfi ve ehil hissedebilmesi için bir şeyleri ne kadar mükemmel yaptığına değil ne kadar çabaladığına ve pes etmeden nasıl da devam edebildiğine vurgu yapmak.

-Çocuğun yaşadıklarını ve anlattıklarını merakla dinlemek.  Zor durumlarda, olumsuz olaylarda nasıl hissettiğini anlamak ve birlikte konuşmak. Bu sıkıntı durum karşısında nasıl baş edebileceği konusunda fikirler vermek yerine, kendisinin tahlil yolları bulabilmesi için çocuğu teşvik edebilmek.