Müjde Işıl – Lisana kolay… “Susuz Yaz”dan yani 1964’ten beri Oscar yarışının içindeyiz. Daha doğrusu yarışa dahil olma çabasının… Bu eforda “ya tutarsa” umudu da var, “yine tıpkı noktadayız” bıkkınlığı da… Tahminen de Oscar serüvenimizi en iyi tanımlayacak cümle “öyle de olmuyor, bu türlü de olmuyor…”

Aslında coğrafyamız, kültürümüz, çeşitliliğimiz ve tüm bunların doğurduğu handikaplarımızla fazla fazla kıssa zenginiyiz. Lakin bunları sinemaya dökebilmekle ilgili hayli sorun yaşıyoruz. Meğer dışarıdan bir göz anlattığında tesiri farklı olabiliyor. Misal, “Reise der Hoffnung/Umuda Yolculuk”. Türkiye’den kaçak göç trajedisini anlatan imal, o zamanki ismiyle Yabancı Lisanda En İyi Sinema Oscar’ını İsviçre’ye kazandırmıştı. Xavier Koller’in yönettiği, senaryosunda Feride Çiçekoğlu’nun da imzasının olduğu sinemada Türk oyuncular rol almış; sinemanın bir kısmı Türkiye’de çekilmişti. Altı sene evvel de Deniz Gamze Ergüven imzalı “Mustang” de Fransa ismine yarışmıştı. Tekrar Türk oyuncuların rol aldığı ve Türkiye’de çekilen “Mustang”, beş kız kardeş üzerinden bayan üzerindeki baskıyı anlatmıştı. Sinema mükafata ulaşamasa da ön elemeyi geçen dokuz sinema ortasına girmişti. İngiltere de bu yıl Türkiye’deki bayana yönelik şiddeti anlatan “Dying to Divorce” isimli belgesel ile yarışa katıldı. Bu üç üretimin da ortak noktası, insanca ve özgürce hayat önündeki manileri vurgulamak. Seleflerine bakılırsa “Dying to Divorce”un da önü açık görünüyor.

Lokal mi, üniversal mi?

Oscar yarışının temelinde oyunu kuralına nazaran oynamak stratejisi yatıyor. Sinemanın tanıtımını yapmak elbette çok büyük avantaj, memleketler arası bilinirlik de. Lakin elinizde Akademi üyelerinin dikkatini çekip onları cezbedecek bir öykünüz yoksa oyuna “çok-0” geride başlamış oluyorsunuz esasen. Bizim sevdiğimiz sinema, Akademi tarafından ortalama, sıradan, sıkıntısı iz bırakmayan imal muamelesi görebiliyor.

Bu noktada şu soru karşımıza çıkıyor: Akademi’ye kendimizi beğendirmek için formül sinema mi yapmalıyız yoksa kendi özgünlüğümüzü korumak mı birinci hedefimiz olmalı? Lokal ve birebir vakitte kozmik bir lisan kurmak, işin püf noktası aslında. En çok bu noktada sorun yaşıyoruz. Lokal özelliklerimizi ön plana çıkaran üretimlerimiz o kadar mahallî kalıyor ki, dışarıdan bakan için anlaşılmaz, empati kurulamaz kadar aralı bir hal alıyor. Mizahi sinemalardan damardan dramlara kadar Türk’ün Türk’e Türk’ü anlattığı safkan bir lokal lisan bu.

Üniversal bir lisan yakalama gayretimiz da yok değil. Lakin bunun sonuçlarının da başarılı olmadığını gördük, yaşadık. Hollywood estetiğiyle sinema çekmek ya da öteki bir ülkenin sinemasını uyarlamaya bel bağlamak, herkese hitap etmekten fazla taklit hissini kuvvetlendiriyor. Akademi’den birileri çıkıp da hiç mi özgün fikriniz yok diye sorsa, net bir yanıtımızın olmadığı aşikâr. Kederlerimizin üniversalliği konusunda da kuvvetli bir lisan yaratmaktan epey uzak olduğumuzu kabul etmemiz lazım.

Her devrin öne çıkan kaygıları kadar değişmeyen kriterleri de var. Örneğin bir sinemanın kendi ülkesindeki yanlışlı uygulamaları eleştirebilmesi, genelde her devirde artı puan getiriyor. Yakın vakte baktığımızda ise ırklara ve cinsiyetlere yönelik ayrımcılık ile sınıflar ortasındaki çatışmaya odaklanan üretimlerin daha avantajlı olduğunu görüyoruz. Ve doğal ki bunu sinematografik açıdan da güçlü bir lisanla anlatınca “Roma” üzere, “Parazit” üzere çağdaş başyapıtlar izliyoruz. Ortadaki farkı azaltabilmek için hem taklitten hem de evrenselleşememiş anlatımdan uzaklaşmamız gerekiyor. Türkiye’deki Seçici Kurul’un da başvuran imaller ortasında şahsî beğeniler veya ideolojik yaklaşımlardan fazla, mümkün rakiplerin düzeyini kıymetlendirerek seçim yapması; bunu kapalılıkla değil de paylaşıma açık halde gerçekleştirmesi, ilerleyen vakitte daha isabetli kararlar alınmasına yardımcı olacaktır.

Birazcık yaklaşmıştık

Şimdiye kadar Oscar yarışında “Üç Maymun” ile bir sefer kısa listeye kalabildik. Gönderdiğimiz üretimleri baştan sona incelediğimizde birtakım üretimlerin aslında yanlış seçim olmadığını görüyoruz. Örneğin “Eşkıya” her daim sevilen kozmik bir temaya, unutulan kıymetlere odaklı bir sinemaydı ve yerli seyirciyi sinemasıyla barıştırdığı da göz önüne alınırsa Oscar için uygun öbür bir temsilci yoktu o devir. 2. Dünya Savaşı sırasında azınlıklara yönelik çıkarılan Varlık Vergisi’nin sonuçlarına odaklanan kıssasında, sermayenin el değiştirmesine paralel olarak toplumdaki ahlaki çöküşü anlatan “Salkım Hanım’ın Taneleri” de tenkit ve yüzleşme sineması olarak şanslı olabilecek üretimdi. Altın Ayı ödüllü “Bal” ve Altın Palmiyeli “Kış Uykusu” da milletlerarası bilinirliği açısından avantajlı pozisyondaydı.