Meclis Zelzeleye Karşı Alınabilecek Tedbirleri Araştırma Komitesi, AK Parti Sakarya Milletvekili Recep Uncuoğlu başkanlığında toplandı.

Kurul, Etraf ve Şehircilik Bakanlığı Yapı İşleri Genel Müdürü Banu Aslan Can, Vilayetler Bankası AŞ Genel Müdürü Yusuf Büyük, Altyapı ve Kentsel Dönüşüm Hizmetleri Genel Müdürü Vedad Gürgen, Mekansal Planlama Genel Müdürü Yavuz Erdal Kayapınar, Tapu ve Kadastro Genel Müdür Vekili Mehmet Zeki İsimli ile Toplu Konut Yönetimi (TOKİ) Lideri Ömer Bulut’u dinledi.

Yapı İşleri Genel Müdürü Can, kurula yaptığı sunumda, Genel Müdürlük olarak Türkiye Afet Müdahale Planı kapsamında 8 alanda vazifeleri bulunduğunu belirterek, bunların en değerlisinin hasar tespit çalışması olduğunu söyledi.

Hasar tespit çalışmalarında binaların hasarlarına ait derecelendirme yaptıklarını kaydeden Can, bu çalışmalarda 3 yıl evvel geliştirdikleri hasar tespit yazılımını kullandıklarını anlattı.

Meydana gelen zelzeleler sonrası Elazığ için yaptıkları çalışmaları İzmir için de başlattıklarını ve rapor hazırladıklarını aktaran Can, bir zelzelenin yaşanmasının akabinde ilgili bölgeye daha süratli ulaşabilmek hedefiyle Türk Hava Yolları ile protokol imzaladıklarını söyledi.

2011’den bugüne kadar 24 milyon nüfusun yaşadığı ve 6,1 milyon bağımsız alana sahip 798 bin binanın yapı kontrol sistemleriyle incelenerek tamamlandığını tabir eden Can, üretimi devam eden 400 bin binanın incelemesinin sürdüğünü bildirdi.

Can, Elektronik Beton İzleme Sisteminin 2019’da uygulanmaya başlandığını belirterek, bu sistemle beton içine çip yerleştirildiğini ve betondaki kayıp kaçağı sıfırlamayı hedeflediklerini kaydetti.

Son 2 yılda yaklaşık 9 milyon çipli beton numunesinin incelendiğini tabir eden Can, son bir yılda ise 122 bin yapının çipli betonla inşa edildiğini ve beton çelik çubuğunda da bu teknolojiyi oluşturmaya çalıştıklarını aktardı.

Can, tüm binalara ilişkin dataların tek bir havuzda toplanmasına ve denetlenebilmesine imkan sağlayan Bina Kimlik Sistemini 2021’de kullanmaya başlayacaklarını lisana getirdi.

1,5 yıldır çalışmalarını gerçekleştirdikleri Hafriyat Dayanak Yönetmeliğini yakın vakitte çıkaracaklarını açıklayan Can, bu çalışmanın tamamlanmasıyla bir bina için temel kazılırken bitişikteki binanın etkilenmesinin engelleneceğini söyledi.

Ülke genelindeki 125 bin 214 kamu binasının önceliklendirme ve envanter çıkarma çalışmalarının tamamlandığını bildiren Can, şunları kaydetti:

“Dış Kaynaklı Yatırımlar Daire Başkanlığımız aracılığıyla Dünya Bankası ve AB fonları kaynaklı 200 milyon dolar takviyeli bir çalışma gerçekleştiriyoruz. Burada kamu binalarının güç olarak verimli hale getirilmesi, konfor oranını düşürmeden daha az güç tüketebilir hale getirilmesi için çalışmalar yürütülüyor. Tüm kamu binalarının güç sarfiyatının anlık gözlemlenmesi için bir model üzerinde çalıştık. Bu 200 milyon doların bir kısmı, güçlendirme gerekli olan yapılar için harcanacak. Bu da 3 ay evvel Dünya Bankası ile yaptığımız görüşmeler çerçevesinde karara bağlandı. Yakın vakitte 3 etap halinde inceleme, projelendirme ve üretim olarak alanda yerini alacak.”

İzmir’de “İmar Barışı” kapsamında yapı kayıt dokümanı verilen binalardan meydana gelen zelzelede etkilenenlere ait de bilgi veren Can, acil yıkılacaklardan 4’ünün, yıkık olanlardan 2’sinin, ağır hasarlı olanlardan 36’sının yapı kayıtlı, başkalarının ise olağan ruhsatlı yapı olduğunu söyledi.

Can, Bina Kimlik Dokümanına ait milletvekillerinin soruları üzerine şu sözleri kullandı:

“Bizim burada birincil düşündüğümüz şey, mühendis ve mimarlar açısından bir standart oluşturmak, ikincisi bütün bilgilerin kayıtlı, erişilebilir, şeffaf olması. Binanın hem dışına hem içine iki levha olarak takılarak yangın, sarsıntı üzere afetler durumunda da ulaşılabilirliği kolaylaştırmak. Bu çipli sistem, 70 metre öteden bile okunabiliyor. Mesela çipli bir bina çöktü. Biz yaralıları kurtarmak için o binanın kolay bir rölövesini çıkarmaya çalışıyoruz. Yıkım esnasında da çok kolaylık sağlıyor. Zira nereden tesir edersek nasıl bir yıkımı sağlarız bunun bilgisini de edinmiş oluyoruz. Tıpkı araçlarda, asansörlerde olduğu üzere makul dönemlerde kontrol sistemi geliştiriyoruz.”

“Yerel idarelere yüzde 50 hibe dayanağı sağlıyoruz”

Vilayetler Bankası AŞ Genel Müdürü Büyük, kurula yaptığı sunumda, sarsıntıya temel yürüttükleri çalışmaları anlattı.

Belediyelerin altyapı taleplerini yerine getirmeye çalıştıklarını belirten Büyük, lokal idarelere jeoloji jeoteknik etüt, imar planı üzere bahislerde yüzde 50 hibe dayanağı sağladıklarını söyledi.

Vilayetler Bankası olarak mahallî idarelere dış kaynakları kullandırmakta iyi bir noktaya geldiklerini belirten Büyük, bu kapsamda 3 milyon avro temin ettiklerini lisana getirdi.

“590 bin riskli yapıyı yıktık”

Altyapı ve Kentsel Dönüşüm Hizmetleri Genel Müdürü Gürgen, sunumunda, “Türkiye’de kentsel dönüşüm ne kadar çabuk tamamlanırsa, riskli binalardan ne kadar çabuk kurtulursak bu hasarlardan, afetlerden de o kadar çabuk kurtulacağız. Bu ülkede riskli son binayı yıkıncaya kadar dönüşüme devam etmeyi istiyoruz.” dedi.

2012’de 6306 sayılı Kanun’un yayınlanmasıyla Bakanlık olarak kentsel dönüşüm çalışmalarına dahil olduklarını anımsatan Gürgen, 2012’den bu yana 81 vilayette 696 bin konut ve iş yerini riskli yapı olarak tespit ettiklerini, bunlardan yaklaşık 590 binini yıktıklarını söyledi.

Gürgen, kentsel dönüşüm çalışmaları için 2012’den bugüne kadar 15 milyar 695 milyon lira harcandığını bildirdi.

Yapı stokuna ait dataların net olarak ortaya konulmasının zorunluluğuna işaret eden Gürgen, bu maksatla İçişleri Bakanlığının Mekansal Adres Kayıt Sistemi (MAKS) ile bir altyapı oluşturduğunu fakat bu sisteme yapı bilgilerinin de eklenmesi gerektiğini kaydetti.

Riskli yapı tespitlerine ait dataları paylaşan Gürgen, “Bugüne kadar tespit edilen riskli binalardan yaklaşık 80 bini betonarme. Bizim sarsıntılarda en sık yaşadığımız sorun, binaların yıkılmasıyla enkaz altında kalan vatandaşlarımız oldu. İstanbul’da da 71 bin 612 bina riskli olarak tespit edildi. Bunların da büyük oranda yıkıldığını arkadaşlarım ismine gururla söyleyebilirim.” diye konuştu.

Yapı stoku kıymetlendirme çalışmaları kapsamında çekilen birtakım binaların dış cephe ve bodrum katlarından fotoğraflar gösteren Gürgen, riskli tespit edilen 80 bin betonarme binadan yüzde 67’sinde kullanılan demirlerin niteliğini kaybettiğini tabir etti.

Gürgen, sunumuna şöyle devam etti:

“Bizim 6,7 milyon bağımsız ünitesi 20 yıl içinde dönüştürmek üzere bir maksadımız var. 100 bini İstanbul’da olmak üzere mahallî idare ve vatandaşlarla iş birliği halinde 300 bin bağımsız kısmı dönüştürmek üzere bir savımız da var. Biz bunları gerçekleştirirken lokal idarelerle iş birliği içinde olmaya çalışıyoruz. Önceliklendirmeyi yanlışsız yapabilmek açısından Kentsel Dönüşüm Strateji Evrakını 2019’da tamamladık. Belediyelerden kendi alanları içinde strateji evraklarını talep ettik. Üzülerek söylüyorum, bununla ilgili tatmin edici yanıt yok denecek kadar az geldi.”

Kentsel dönüşüm çalışmalarına ait tekliflerde bulunan Gürgen, “Kanunlar açısından makul bir noktaya geldiğimizi düşünüyorum lakin kanunların uygulanması açısından tam bir noktaya geldiğimizi tez edemem. Kanunların tam ve odunsuz halde uygulanması durumunda çok yol kat edeceğimizi düşünüyoruz. Kurul mahallî idareleri de dinleyecektir. Ben istirham ediyorum, 6306 sayılı Kanun’da belediyelerin yıllık yatırım bütçelerinin yüzde 5’ini dönüşüm işine yatırmaları gerektiği net olarak var. Lakin Etraf ve Şehircilik Bakanlığı olarak bunu denetleme yetkimiz yok, onun için ben denetleyemiyorum. Fakat şunu biliyorum, Türkiye’deki belediyeler ortasında buna kaynak ayıran bir elin parmak sayısını geçmiyor. Birçok harç ve muafiyet ne yazık ki uygulanmadı. Ön taraftan uygulanırken art kapılardan farklı biçimde geri dönüşleri oldu.” tabirlerini kullandı.

Mülkiyeti çözülemeyen yerlerde kentsel dönüşüm yapılamadığına dikkati çeken Gürgen, “Burada alınacak bir karar olması gerekiyor. Tahminen yasal düzenlemenin içinde daha sonra önereceğimiz, buralarda uygulamaların resen yapılması halinde olacak.” dedi.

Finansal gereksinim olduğunu belirten Gürgen, hak sahiplerine ve belediyelere uzun vadeli kredi verilmesi gerektiğini söyledi.

“Konut stoğunun ivedilikle yenilenmesi kıymet arz ediyor”

TOKİ Lideri Bulut, yaptığı sunumda, son 17 yılda yaklaşık 4 milyon vatandaşın yaşadığı 1 milyon toplumsal konut üretildiğini söyledi.

Toplumsal konut üretimiyle birlikte kentsel dönüşüme devam ettiklerini belirten Bulut, “Şehirlerimizdeki konut stoğunun hem kamu hem de özel dal eliyle hemen yenilenmesi değer arz etmektedir.” dedi.

Bulut, yıl sonu prestijiyle 2020’de üretilen konut sayısının 100 bine ulaşacağını belirterek, bugüne kadar 18 bin 204 toplumsal donatının üretildiğini bildirdi.

Kentsel dönüşüm uygulamaları kapsamında, 61 vilayet, 146 ilçede 245 bin konutun projelendirildiğini aktaran Bulut, bunlardan 100 bininin teslim edildiğini, 57 bininin üretiminin devam ettiğini, 88 bininin ise proje kademesinde olduğunu söyledi.

Bulut, fotoğraflar üzerinden birtakım vilayetlerde yürütülen kentsel dönüşüm projeleri ile zelzele konutlarını anlattı.

Yer bilimsel etüt çalışmaları

Mekansal Planlama Genel Müdürü Yavuz Erdal Kayapınar, afet idaresi basamaklarından risk ve ziyan azaltma yani afetler öncesinde gerekli önlemleri almaya yönelik çalışmalar yürüttüklerini söyledi.

Yer bilimsel etüt çalışmalarından örnekler gösteren Kayapınar, bu çalışmalarla vilayetlerde riskli alan, fay sınırı ve yapılaşma yapılabilecek alanların belirlendiğini kaydetti.

Tapu ve Kadastro Genel Müdür Vekili İsimli, zelzeleyle ilgili direkt misyonları olmadığını belirterek bu alanda çalışma yürüten kurumlara bilhassa mülkiyet konusunda takviye verdiklerini lisana getirdi.

İsimli, sarsıntı sonrası ziyanların en aza indirilmesine katkı sağlaması gayesiyle yürüttükleri projeleri anlattı.