Arapçadan lisanımıza geçen kibir sözü; büyüklük taslama, kendini herkesten üstün görme, yüksekten bakma, burun büyüklüğü olarak tanım edilir. Kuran’ı Kerim’in beş müddetinde (Nahl, Sâffât, Gâfir, A’râf ve En’âm) kibir sözü yahut kibre yapılan atıflar bulunmaktadır. Bilhassa En’âm Suresi’nin 110. Ayeti’ndeki; “Biz, körce ileri geri yalpalayıp dursunlar diye onları küstahça kibirleri ile baş başa bırakırız.” ile Nahl Suresi’nin 23. Ayeti’ndeki; “Allah, kibirlileri sevmez.” kelamları kibrin Allah tarafından güzel görülmediğinin en açık sözüdür.

İslâm kültürü içinde kıymetli bir yeri olan, Nişabur yakınlarındaki Kuçan kasabasında Temmuz 986 yılında doğup, Nişabur’da eğitim alan ve Aralık 1072 tarihinde Nişabur’da vefat eden Abdülkerîm b. Hevâzin Kuşeyri, kendi ismini taşıyan risalesinde (Kuşeyri Risalesi) “Kalbinde zerre kadar kibir bulunan kimse cennete girmeyecektir.” demekte.

En tabii  hakkımız

İnsan tabiatı gereği, kendini öteki insanlardan üstün görme hissine sahiptir. Kendimizi başka insanlardan üstün değil farklı görmek, farklı istekleri, farklı beğenileri, farklı kanıları olduğunu hissettirmek daha hakikat bir yoldur. Hissettirmek dedim, hissettirmek ile kabul ettirmek ortasında değerli bir fark vardır. Bir ortada yaşarken farklılığımızı başka insanların da fark ederek bize karşı kendi kabullerini öne sürmelerine kayıtsız kalmak en alışılmış hakkımızdır. Lakin bunu yaparken çok nazik ve hassas olmamız gerekir, kendi kanılarımız ve ömür ideolojimiz kendimizi öbür şahıslardan üstün görmemizi gerektirmez, hayatı farklı algıladığımızı gösterir.

Elbette hayat içinde çabucak her vakit bilinmeyen bir büyüklenme hissi taşımak durumundayız. Var olmanın temel güdüsü büyüklük savıdır. Başarılı olmak için çalışmak, farklı bir kanıyı geliştirmek, yaptığımız işte aranır olmak, toplum tarafından pahalı görülmek bir manada içimizde olan kibir hissinden kaynaklanır. Fakat her şeyin olduğu üzere bunun da bir ölçüsünün olması gerekir. Ferdî olarak muvaffakiyete erişmek için var olduğuna inandığım bu üzere hisler öbür insanları rahatsız edici boyutlara ulaşmamalıdır. Bu mevzuda insanın çabucak her vakit kendini denetlemesi ve karşısındaki insanların da emsal hisler taşıdığını ve onları rahatsız edecek bir üstünlük gösterisinin, kibir olarak kıymetlendirilmesine yol açabileceğini unutmaması gerekir.

Kibir aşağılanır

Kibirli beşerler, kibirlerinin büyüklüğü oranında diğerlerini düşünmez, kendi bedeli yanında onların rastgele bir bedelinin olmadığını düşünür.

Çok sayıda Hadisi Şerif’te de kibir aşağılanır ve güzel görülmez; Yunus Emre Risâletü’n Nushiyye (Nasihatlar Kitabı) isimli mesnevisinde kibirden uzak durmayı önerir.

“Kibir makus huydur, haramdır. Allah’ı unutmanın alametidir. Kibirli olan, iyi insan olamaz. Kibirli değilim diyen kibirlidir. Kibir her iyiliğe pürüzdür, her berbatlığın anahtarıdır.”

“Kendisine el pençe divan durulmasını isteyen cehenneme hazırlansın.”

Hz. Ebubekir’de bu bahiste kıymetli bir öğüt verir;

“Kibirden sakının. Topraktan yaratılıp tekrar toprağa dönecek olan bir varlığın kibirlenmesi, bugün var, yarın yok olan bir varlığın kendini beğenmesi ne kadar anlamsızdır.”

Günümüzde pek çok kişinin fazlaca kibir içinde olduğunu, etrafındaki insanlara yüksekten bakıp, onları hor görmesine şahit epey ne oldu da bizim toplumumuzda kibir bu kadar gelişti diye düşünmekteyim.

Dinler de beğenilen görmez

Sanırım gerek aile içi gerekse okul eğitimimizde bir yanılgı yapmaktayız. Bir beşerde kibir hissinin gelişmesi küçük yaşlarda aile içindeki eğitimi sırasında başlar. Anne ve babasının konuşmaları ve davranışları çok küçük yaştaki çocuklarda ömür uzunluğu süren izler bırakır. Küçük yaşlarda yaşadığı etraftaki insanları küçük gören, onların gerek ekonomik durumları gerekse hayatlarını eleştiren konuşmalar, çocuklarda büyüklük hissinin gelişmesine vesile olur. Bir müddet sonra o da tıpkı büyüklerinin yaptığı üzere, kendi dışındaki insanları küçük görmeye, kibir hissini alabildiğine geliştirmeye başlar.

Hükümdar ve yöneticilere yol göstermek için yazılmış “Kelile ve Dimne” kitabında Baykuş’lar ile Karga’lar ortasında geçen savaşı anlatan bir kısım vardır. Sonuçta kargalara eziyet eden, baykuşlar yenilirler. Bu öyküyü dinleyen hükümdar anlatıcıya sorar, bu iş nasıl oldu?

“- Nasıl olacak? Gurur, kibir, şımarıklık… Üstelik acizdiler pek çok istikametten. Daha bir sürü makûs vasıfları var ya neyse.”

Bütün dinler ve ahlak kuralları kibri beğenilen görmez. Dante ünlü yapıtı “İlahi Komedya”da kibir günahlıları için üç manzume kaleme alır. Kibirli beşerler, cehenneme gitmeden evvel uzun bir müddet Araf’ta kalıp büyük acılar çekmektedirler.

Kibirden uzak durmalı

“Ey zekâ gözleri sönüp de geri adımlara bel bağlayan kibirli beşerler, zavallı bahtsızlar! Bizim kendi savunmasına imkân olmadan adalete hakikat uçan, o ruha beden vermek için yaratılmış mahlûklar olduğumuzu anlamıyor musunuz?

Bu türlü kibirlenmenize sebep ne ki! Gelişmeleri yarım kalmış mahlûkları andıran formsuz böceklerden diğer nesiniz?”

Bilhassa kamuda vazife yapan yahut vazifeye talip olan insanların kibir hissinden uzak durmaları, büyüklenmemeleri gerekir. Topluma hizmet etmek için üstlendikleri vazife onları zati onurlandırmaktadır, kamu kaynaklarını düşünce çekmemeleri, hizmet de zaaf taşımamaları için kullanmakta önceliklidirler. Bu vazifenin bir gün biteceğini, kendilerinin yukardan baktıkları beşerler düzeyine ineceklerini hiç unutmamalıdırlar. Kibirli insanların oluşturduğu birliktelikler uzun vadeli olmaz, kibir yok oluşun başlangıcı, insanın en zayıf olduğu tarafıdır, asla kibrin cazibesine kapılmamak gerekir.