Fazilet Şenol / Milliyet.com.tr  İskandinav Mitolojisi’nde, ‘Tanrıların Babası’ olarak isimlendirilen Odin, sadece mitolojik bir figür değil, pagan inancının en şanlı rabbi olarak geçiyor. Pekala oğlu Thor ile birlikte İskandinav bölgesinin en değerli inanç figürlerinden olan Odin Türk mü? Birinci defa duyanlar için şaşırtan bir soru olabilir ancak Odin’in, hatta tüm İsveç halkının Türk olduğu savı, İsveç tarihinin kurucusu olarak isimlendirilen Prof. Sven Lagerbring’e ilişkin.

Prof. Sven Lagerbring, ‘İsveççenin Türkçe ile Benzerlikleri’ ismiyle kaleme aldığı kitabında, Odin ve İsveç halkının Türk kökenli olduğunu açıklamakla kalmamış, iki lisanın ortasında bugün bile emsal olan özellikleri ayrıntılarıyla anlatmış.

‘İSKANDİNAV MİTOLOJİSİ DEMEK YANLIŞSIZ DEĞİL’

Pekala bu argüman ne kadar gerçek? Tarih araştırmacısı Doç. Dr. Selahattin Özkan, öncelikle İskandinav mitolojisi değil, Viking mitolojisi dememiz gerektiği kanaatinde. İskandinavya coğrafyasında öbür halklar ve öbür inançlara ilişkin insanların da bulunduğunu ve onların da kendilerine ilişkin mitolojileri olduğunu, hasebiyle Viking mitolojisi sözünün daha gerçek olduğunu söyledi. Bu durumu: “Mesela biz ‘Anadolu Mitolojisi’ demiyoruz ‘Türk Mitolojisi’ diyoruz. ‘Attika Mitolojisi’ değil ‘Yunan Mitolojisi’ diyoruz. Bu problem coğrafyadan bağımsız olarak değerlendirilmeli” diyerek örnekledi. 

Doç. Dr. Özkan, birtakım araştırmacıların İskandinav mitolojisi demeyi tercih ettiğini, bunun sebeplerinden birinin Batı lisanlarında İskandinavist tabirinin olduğunu söyleyerek, Viking çalışmalarının İskandinavistlerin başlattığı bir çalışma olduğunu vurguladı. İskandinavistlerin, Vikinglerden bağımsız, bütün coğrafyayı kapsayıcı çalışmalar yaptığını ve yalnızca Vikingleri değil o coğrafyada yaşayan her kimse onu incelediğini belirtti.

‘BENZERLİK BİR MANA SÖZ ETMİYOR’

Doç. Dr. Selahattin Özkan, Viking ve Türk mitolojileriyle ilgili farklılıkların ve benzerliklerin olduğunu tabir ederek, farklı oldukları için birbirlerine büsbütün yabancı diyemediğimizi, birebir oldukları için de akraba topluluklar olduğunu söylemeyeceğimizi söyledi. “Vikingler ve Türkler ortasında kesinlikle ki bir etkileşim var” diyen Doç. Dr. Özkan, benzeyen ve ayrılan noktaları daha da açabileceğimizi ama bu benzerliklerin bir mana söz etmediğini şöyle örnekledi:

“Nasıl ki kutuplarda yaşayan Eskimo inançlarının Afrika’da yaşayan kabile inançlarıyla benzerliğini ortaya koyduğumuz vakit bunun direkt iki halkın akraba olduğunu göstermeyeceği üzere bizler de Türklerle Vikinglerin inanç sistemleri benzediği için akraba olduğunu söyleyemeyiz. “

‘ODİN’İ YANLIŞ SÖZ EDİYORUZ’

Odin’in Türk olduğunu argüman eden Sven Lagerbring’in kitabında, İsveççe ve Türkçe lisanlarında, bugün bile hâlâ kullanılan sözler ortasındaki benzerlikten bahsediliyor. Thor’un ‘Tur’ sözünden, Odin’in ise ‘Ot – İn’ sözlerinin birleşmesinden türediği, ‘inen ateş’ manasında olduğu söyleniyor. Pekala bu tabir ne kadar gerçek?

Doç. Dr. Selahattin Özkan bu görüşlere katılmıyor. Özkan bu teze, “Odin sözüyle biz kendi lisanımıza uygun formda söz ediyoruz. Fakat sözün aslı kadim Nors lisanında, yani özgün kaynağında söz ‘Óðinn’ olarak geçmektedir. Burada bir ‘d’ sesi yoktur, ‘ð’ vardır. Bu ses aslında ‘t’ ile ‘h’ sesinin bir ortada kullanılması demektir. Yani tez ettikleri üzere Odin’in tabirinde, Türkçe’deki Od yani Ateş sözü ile benzeşmesi mümkün değildir. İki farklı ses, iki farklı mana vardır. Nors lisanı ve Viking mitolojisi uzmanları ‘Óðinn’ isminin etimolojisini çıkarmıştır, bu bahiste bir tartışma yoktur. Türkçe olması mümkün değildir. Türk lisanının tabir imkanları ve sahip olduğu sesler ortadadır. Bunlara analiz edilmeden bakıldığı vakit yanlış etimolojik sonuçlara varabiliriz. ” diyerek karşılık verdi.

Selahattin Özkan, bu teorilerin ortaya çıkmasının sebebini I. Dünya Savaşı’na kadar Batılı toplumlarda etimolojik ve filolojik araştırmaların çok yaygın olmasına bağladı. “Germen toplumları kendilerinin ulusal şuurunu oturtmak için (Vikingler, Germenlerin alt kabilesidir) bir grup araştırmalara gittiler” diyen Doç. Dr. Özkan, etimolojik, jeolojik ve arkeolojik araştırmalar yaptıklarını, bunların daha sonra çok önemli sonuçları olduğunu ve bir ucunun faşizme kadar gittiğinin altını çizdi.

Bütün bunlara ulusal kimlik arayışının sebep olduğunu söyleyen Doç. Dr. Özkan, “Bunun ‘edebiyattaki ve mitolojideki karşılığı nedir?’ merakı gelişti ve bütün Germen soylu topluluklar kendi ulusal kimliğini aramaya çalıştı” sözlerini kullandı.

BİR KISMI REDDEDİLDİ

Arayışları sonucunda ‘Aryan’ tezi ortaya çıktığını ve Germenlerin ‘Aryan’ kökenli bir topluluk olduğunun öne atıldığını söyleyen Doç. Dr. Özkan, “Birçok Alman, İsveç ve Danimarkalı araştırmacı kendilerini bir anda Hindistan’da, Pakistan’da, Anadolu’da ve Orta Asya’da buldu. O vakte kadar kendilerini yabancı gördükleri topluluklarda, ‘Bir soy-akrabalık bağı var mı?’ diye araştırmaya koyuldular” dedi.

Yapılan bu araştırmaların tamamının günümüzde geçerli olduğunu söylemeyeceğimizi ve bir kısmının reddedildiğinin altını çizen Doç. Dr. Özkan, “Önümüzde adeta kanun olarak görülen bir gerçeklik var. Bu görüşün önünde duran şey Hint-Avrupa lisan ailesinin ve Ural Altay lisan ailesinin birbirlerinden başka olduklarıdır” diye konuştu.

‘ORTAKLIKLAR BULUNMUYOR’

Doç. Dr. Selahattin Özkan, Türkçe’nin kesin bir formda Ural-Altay lisan ailesine ilişkin olduğunu, Germen soylu lisanların ise Hint-Avrupa ailesinde bulunduğunu, bu iki lisan ailesinin ve bu lisanlara ilişkin kültürlerin birbiriyle akraba olduğunu söylemenin çok yanlış olacağını vurguladı. “Türkçe’nin özellikleriyle İsveççe’nin özellikleri günümüzde çağdaş manasıyla karşılaştırıldığı vakit iştirakler bulunmuyor” diyen Özkan, bu çalışmaların 19. yy’a kadar öncül araştırmalar sayıldığını lakin günümüzde bu araştırmaların yanlışsız olmadığının görülebileceğini belirtti.

TÜRK OLABİLİR Mİ?

Pekala Odin hakikaten Türk olabilir mi? Doç. Dr. Özkan, bu mevzunun ortaya atılmasına sebep olan ismin 12. yy’da yaşamış İzlandalı şair Snorri Storluson olduğunu söyledi. Snorri Storluson, 12. yy’da derlediği eski inançlara ilişkin bilgileri bir ortaya getirdi ve ‘Edda’ ismiyle yayınladı.  Nesir (Küçük) ve Manzum (Büyük) Edda olarak ikiye ayrılan bu yapıtta Viking inançları kadim ezgiler, alıntılan şiirler ve açıklayıcı düz metinler ile aktarıldığını söyleyen Doç. Dr. Selahattin Özkan, Snorri Storluson’un yazdıklarına baktığımızda Odin’i ve Thor’u Türk ülkesiyle, Türk ülkesindeki Truva kentiyle bağladığını gördüğümüzü tabir etti. 

Doç. Dr. Özkan, Snorri Storluson’un neden bu bağdaştırmayı yaptığını iyi düşünmek gerektiği görüşünde. “Bunu mukayeseli filoloji çalışmalarıyla ortaya koymamız lazım” diyen Özkan, “Bu metni direkt bilgi kabul edip ‘Evet Türkler ve Vikingler akrabadır, birebir kökenden gelmiştir’ dersek ve metni salt biçimde kabul edersek yanlış olur. Metni o çağın niyet biçimiyle ele almak gerekir. O vakitte yaşayan insanların coğrafik bilgisine bakmadan yaptıkları coğrafyaya ilişkin tanımlamaları anlamak mümkün değildir. Bir insanın dediklerini lakin o insanın yaşadığı vaktin bilgileriyle ölçebiliriz” diye konuştu.

Bu türlü bakıldığında Odin’in Türk olup olmadığı sonucuna nasıl varabiliriz? Doç. Dr. Özkan, 12. yy’da Snorri Sturluson ‘Edda’ metnini yazıya geçirdiğinde, 11. yy’da bu destanlar yazıldığında, 8-9. yy’larda Vikingler Anadolu ve Trakya coğrafyasına indiklerinde, Yunanların ve Romalıların kendilerini Truva’ya bağladığını fark ettiklerini söyledi.

TYRKLAND NEREDE?

Vikingler bir yandan Kuzey Denizi’ni aşıp İngiliz adalarına çıktıklarını ve egemenliklerini genişlettiklerini, bir yandan da Dinyeper ırmağıyla Karadeniz üzerinden Konstantinopolis’e kadar ulaştıklarını söyleyen Doç. Dr. Özkan, “Yunanların, yani aslında Romalıların kendilerini Truva’ya bağladığını görmüşlerdir. Roma Mitolojisi için de Yunan Mitolojisi için de Truva bir esin kaynağı, doğum merkezi, yaratılış odağıdır” sözlerini kullandı. Truva ülkesinin nerede olduğu 19. yy’a kadar bilinmediğini söyleyen Özkan, “Truva kentinin, Homeros’un destanlarından anlatılan hikayeleri Türk anayurdunda, bugünkü Türkiye Cumhuriyeti sonları içerisinde olduğunu biz 19. yy’da öğrendik. Onun öncesine kadar Truva kenti yalnızca edebî bir efsaneydi” diye konuştu. 

Yazılı kaynaklarda kimlik inşasına bakıldığında bütün toplulukların kendileri Romalı ve Yunan görme ve benliklerini Truva destanına bağlama eğiliminde olduğunu gördüğümüzü söyleyen Doç. Dr. Özkan, Vikinglerin de bu eğilimde olduğunun altını çizdi. Çünkü Avrupalı olmak demek Hıristiyan olmak, yazılı kültüre geçmek kadar biraz da Yunan ve Roma medeniyetine bağlanmak ile mümkündü. Bunun farkında olan Avrupa medeniyetine dahil olmaya çalışan toplumlar da bu yolu takip etti.  Selahattin Özkan, Vikinglerin yazılı metinlerinin Truva destanına bağlandığını ve bu bağlamayı yaparken de 12. yy’a bakmanın kıymetli olduğunu vurguladı. Pekala 12. yy’da Türkler nerede yaşıyordu? Selahattin Özkan bu soruyu şöyle yanıtladı:

“Snorri Sturluson, Thor ve başka ilahların Türk ülkesindeki Truva’dan geldiğini söyler. Der ki “Cetlerimiz, Türk ülkesinde bulunan Truva isimli kentten geldiler.” Artık düşünelim 12. yy’da yaşayan bir insanın Türk ülkesi dediği vakit neresi gözünde canlanır? Şunu açıkça söz etmek gerekir ki; Vikinglerin bildiği Türkler bizim bildiğimiz Osmanlılar, Selçuklular yahut Anadolu coğrafyasında bulunan Türkiye Cumhuriyeti değildir. Onlar Karadeniz’in üstünde, Kırım yarımadasının da bulunduğu coğrafyaya ‘Tyrkland’ demişlerdi. Onların başında Tyrkland coğrafyası Anadolu değildir. Artık Türkiye’ye baktığımızda Truva burada. Türk coğrafyasında. Türk sözüyle örtüşüyor. Lakin 12. yy’da bu türlü değil. Örtüşmüyor. ‘Tyrkland’ Karadeniz’in üstünde. “

‘TRUVA İLE ÖRTÜŞÜYOR ANCAK…’

“Nasıl olur da Truva’nın ‘Tyrkland’da olduğunu söylemiştir?” sorusunun üzerinde duran Doç. Dr. Selahattin Özkan,  Homeros destanında “Yunanlılar Truva’ya işgale gitti ve geri dönmek için bir denizden geçti” sözünün yer aldığını, Çanakkale Boğazı’yla örtüşen bir anlatı olduğunu, Çanakkale’de Truva bulununca da coğrafya ve destanın örtüştüğünü belirtti. Ancak Snorri Sturluson bunu 12. yy’da nasıl yaptı?

Doç. Dr. Özkan,  “Snorri Sturluson şunu yaptı: Trykland Karadeniz’in üstünde doğu tarafında. Anadolu’da yani Güneybatı tarafında kim var? Doğu Roma İmparatorluğu yani Bizanslılar var. Onlara Greekland, Yunan ülkesi diyorlardı. Onların gözünde Yunanlar (günümüzde Helen ismiyle bildiğimiz ülke değil) yani Doğu Roma İmparatorluğu Güney Batı’da, Kuzeydoğu’da da Trykland var. Yani coğrafya bakımından elindeki malzemesi uyguladığı vakit Tyrkland, Truva ve Grek kontağı Kırım Yarımadası üzerinde oturmaktadır. Bunun günümüzdeki Helenlerle değil onların Grek dediği, bizim Bizans olarak tanıdığımız Romalılar ile ilgisi vardır. Bu irtibat o çağın insanları için manalıdır. Ancak günümüzde anlamsızdır. Zira Yunan kim Helen kim anlaşılmıştır, Truva kazılmış efsanevi kent açığa çıkarılmıştır. O periyotlarda arkeoloji olmadığı için elindeki tek data yazılı metni coğrafyaya uygulamaktı. Snorri Sturluson bunu yaptı. Bu uygulamalar sonucunda ‘Truva bilinmiyor ancak Trykland’de olması lazım’ demiştir. Onun dediği coğrafya da Kırım Yarımadası’nın üzerinde Azak Körfezi’nden geçince oluşan o büyük batı Hun coğrafyası. Snorri Sturluson Tyrkland’in bu coğrafya olduğunu bilmekteydi. Çanakkale’deki Truva antik kentinin Türk egemenliğine girmesine daha yüzyıllar vardı” diyerek cevapladı.

‘İNKAR EDİLEMEZ’

Doç. Dr. Selahattin Özkan, metni o çağın bilgileriyle yorumlandığında Tyrkland, Truva ve Odin kontağını kurabildiğimizi ama bugünün arkeoloji bilimi ve siyasi coğrafyalarıyla, kültür dünyasıyla karşılaştığımız vakit bu bilgilerin yanılsandığını söyleyebileceğimizi söz etti. Hâlâ yazılı döküman tarihçiliği temel olduğundan bu tıp telaffuzların ortaya atıldığını da ekledi.

Doç. Dr. Özkan, “Ortaçağ metinleri eleştirel gözle okunmalı, mukayeseli çalışmalar ile denetim edilmeli, o vaktin kültür dünyası bağlamında yorumlanmalıdır” dedi. Vikinglerin Germenlere ilişkin bir topluluk olduğunu ve Avrupa lisan ailesine ilişkin olduğunun altını çizen Özkan, “İki lisan ailesinin iki başka ferdinden bahsediyoruz. Bunların tarih içerisinde teması kesinlikle var. Asla inkar edilemez. Lakin kardeş topluluklar değiller. İki toplumun iki başka ferdi. Birbirlerini tanımışlar, birbirlerini öğrenmişler hatta büyük hükümdar Atilla, Viking kaynaklarında övgüyle bahsedilen bir karakterdir. Birbirleriyle temas etmişler ancak birbirleriyle akraba değiller” diye konuştu.

‘TÜM DÜNYA İNSANLARI BİREBİR SORULARI SORMUŞ’

Birbiriyle tanışan ve birbiriyle temas eden topluluklarda inançsal alışverişin olduğunu vurgulayan Doç. Dr. Özkan, bilhassa Vikinglerin çok ilahlı bir panteona sahip olduğunu ve inançlarının yabancı topluluklardan İlah ithal etmeye imkan tanıdığını bildiğimizi söyledi.

Dünya mitolojilerine bakıldığında, bütün dünya halklarının, bütün dünya insanlarının tıpkı soruları düşündüğünü ve tıpkı sorulara baş yorduğunu neredeyse birebir yanıtları bulduğunu söyleyen Doç. Dr. Özkan, “Bu bizi Türkleri dünya halkları ortasında saygın bir birey yapar, diğerleriyle kardeş yapmaz. Daha da araştırmamız, öğrenmemiz gereken mevzular ortasında olduğunu düşünüyorum. Karşılaştırmalı dinler tarihi bağlamında işin daha çok başındayız” dedi.