TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı’nın çalışması, son periyotta aşikâr cürümler açısından geri getirilmesi tartışılan idam cezası kararlarının anatomisini gözler önüne serdi. Türkiye’de uygulanan 712 idamın münasebetlerini ortaya koyan rapora nazaran, en çok idam cezası “öldürme” nedeniyle verildi. 513 kişi öldürme kabahatinden idam edildi.

Milliyet’in kamuoyuna duyurduğu TBMM’nin son idam çalışmasına nazaran, 1920 ile 1984 ortasındaki 64 yıllık devirde, 15’i bayan olmak üzere 712 kişi idam edildi. Mahkûmlar ve infazlara ait olarak çıkarılan istatistiklere nazaran kelam konusu periyotta toplam 717 idam kararı verildi, fakat bunlardan beşi çeşitli sebeplerle infaz edilmedi.

Yaş ortalaması 30.9

1924, 1940, 1952-1957 ortası, 1965-1970 ortası, 1973-1979 ortası ve 1985 ila 2004 ortasında toplam 37 yıl vefat cezası infazı gerçekleştirilmedi. İdama mahkûm edilenlerin 15’i bayan,702’si erkekti. En kısa vefat bekleyişi mühleti ise iki mahkûmun, karardan bir gün sonra idam edilmesi biçiminde gerçekleşti. En uzun mevt bekleyiş müddeti ise 95 ay 12 gün oldu. Mahkûmların yaş ortalaması ise 30.9 yaş olarak belirlendi.

Araştırmaya nazaran, en çok idam cezası “öldürme” nedeniyle verildi. Münasebeti taammüden öldürme olarak öne çıkan 513 idam kararı, ağır ceza duruşmaları ile askeri duruşmalar tarafından alındı. Bu kararlar TBMM, MGK, Cumhuriyet Senatosu ve Ulusal Birlik Komitesi tarafından onandı.

Günümüzde de tartışılan tecavüz, cinsel atak sonrası öldürme vakaları için idam cezasının geri gelmesi konusunda, geçmişte de katı hal sergilendiği idam kararlarıyla görüldü. Tecavüz, ırza geçme ve kaçırdıktan sonra öldürme kabahati nedeniyle 40 idam gerçekleşti. Hırsızlık yaparken öldürme için 32 idam, gasp, yol kesme ve soygun sırasında öldürmeye ise 33 idam kararı verildi. Askeri Mahkemelerce “düşman tarafına firar etme” kabahati nedeniyle dokuz idam uygulandı. Vatana ihanet cürmünden ise 23 kişi idam sehpasına çıktı.

‘Menemen’de 28 idam

Türkiye’nin aşikâr bir toprak modülünü ayırarak “Kürdistan” kurmak için gerçekleştirilen terör aksiyonları de idam ile cezalandırıldı. 1939’da “Kürdistan Hükümeti” kurma teşebbüsleri belirlendi. Mehmetoğlu Bozanlı Gürsoy “Kürt Hükümeti kurmak için cemiyet teşkili ve kırk beş kişilik bir çete ile köy ve karakol basma ve jandarma öldürme” kabahatinden idam edildi.

İzmir’in Menemen ilçesinde öğretmen-yedek subay Mustafa Fehmi Kubilay’ın bir küme tarafından öldürülmesiyle başlayan, Menemen hadiseleri sonrasında Divan Harp Mahkemesi’nde yargılanan 28 kişi ile ülke topraklarının bir kısmını devlet yönetiminden ayırmak maksadıyla aksiyon yapan ASALA terör örgütü üyesi Levon Ekmekciyan da idam edilenler listesinde yer aldı.

Darbelerin idamları

İdam cezasının en çok darbeler sonrası askeri rejim devirleri ve siyasi saiklerle infaz edildiği tespitinin yapıldığı çalışmada, 27 Mayıs 1960 Darbesi’den sonra devrin Başbakanı Adnan Menderes, Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Güçlü ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan’ın idamları yer aldı. 20 Mayıs 1963 ayaklanması sonrasında, daha evvel 22 Şubat 1962 ayaklanmasında affedilen Talat Aydemir ve arkadaşları idam edildi. 12 Mart 1971 Muhtırası da 17 kişiyi idama gönderdi.

İdam edilen son bayan hükümlü

1971’in 18 Temmuz’u ile 28 Temmuz’u ortasında tamamı isimli hatalı 14 karar infaz edildi. Bunların içinde 25 Temmuz 1971’de İzmir’de asılan Kadriye Partici, Türkiye’de idam edilen son bayan hükümlü oldu.

12 Eylül’de 50 infaz

1972’den sonra, 12 Eylül 1980 Askeri Darbesi’ne kadar vefat cezaları uygulanmadı. 12 Eylül sonrası siyasi mahkumların yanısıra, cezası o vakit kadar uygulanmamış isimli mahkumların infazları gerçekleştirildi. İdam cezası istenen 517 sanıktan 124’ne ceza verildi. 54’nün cezası onanırken, 50’si infaz edildi.