Çocukluk Periyodu: Sanat ve müzik kıymetli

Ömrün birinci birkaç yılının beyin hücrelerini büyütmek ve ortalarında sinaps denilen irtibatları geliştirmekle geçtiğini söyleyen Dr. Esra Mıhçıoğlu “Doğumdan 12 yaşa kadar 100 milyardan fazla nöron ve 100 trilyon sinaps gelişimi olur. 2 yaşındaki bir çocuk, bir yetişkinin yaklaşık iki katı kadar sinapsa sahiptir. Bu da çocukların lisan ve müzik üzere yeni maharetler edinmede neden bu kadar süratli olduklarını açıklar” dedi. Çocuklarının beyin sıhhatini önemseyen anne babalara çeşitli tekliflerde bulunan Dr. Esra Mıhçıoğlu, yapılması gerekenleri şöyle sıraladı:

● İnançlı oyun ortamları hazırlayın.

● Çocuklukta iyi beslenme alışkanlıkları edinmek, hayatın geri kalanını da olumlu etkiliyor. Kepekli tahılları, meyveleri ve yumurtaları çocuklarınızın öğünlerine ekleyin.

● Rahat bir uyku rutini oluşturun. Bir araştırmaya nazaran, çocuklar uykuya daldığında, beynin matematik, mantık ve lisan tahsilinden sorumlu olan sol yarım küresi ile yaratıcı ve sanatsal fonksiyonlarla ilgili sağ yarım küresi ortasındaki ilişkiler güçlenerek benin olgunlaşmasına yardımcı oluyor.

● Çocuğunuzu müzikle erken tanıştırın. Araştırmalar risk altındaki çocukların iki yıl boyunca müzik eğitimine katıldıktan sonra sesleri sürece marifetinin arttığını gösteriyor. Bu maharetin daha iyi öğrenmeye ve lisan yetkinliklerine tesir ettiği düşünülüyor.

Ergenlik Devri: Teknolojiye dikkat!

Çocukluğun akabinde beyindeki gelişmeler de farklılaşıyor. O denli ki ergenlik devrinde beynin üstünü örten korteks katmanındaki incelme ile hudut hücrelerinin üzerini kaplayan ve tesirli iletimi sağlayan myelin kılıf seviyesinin artması sayesinde beyindeki temaslar da güçleniyor. Ergenliğin, beyin gelişimi için en değerli fakat bir o kadar da riskli bir periyot olduğuna dikkat çeken Dr. Esra Mıhçıoğlu, şu tekliflerde bulundu:

● Çocuğunuzu alkol ve uyuşturucu üzere ziyanlı alışkanlıklardan uzak tutmanın şaşırtan derecede kolay bir yolu var; iyi bağlantı ve birlikte yenecek akşam yemeği.

● İnançlı sporu teşvik edin. Hem bedensel hem de duygusal açıdan yararlı olan sporlar beyin gelişimi için de çok değerli.

● Yatmadan evvel teknolojik aygıtları kapatın. Instagram ve WhatsApp üzere programlar bu yaş kümesi için önerilen dokuz saatlik uyku mühletini azaltıyor. Ergenlerin birçoğu bütün gece telefonlarında görüntü izliyor ve arkadaşlarıyla sohbet ediyor. Uyku yoksunluğu, depresyona ve birçok dürtüsel davranışa kapı aralıyor. Ebeveyn dahil herkesin geceleri telefonları yatak odasının dışında bırakması ve tüm elektronik aygıtları kapatması bir konut kuralı olarak uygulanmalı.

● Ergenlik, kilo alımı için savunmasız bir devirdir. Gazlı içecekler ve güç içecekleri üzere ek şeker içeren eserleri evinizden uzak tutun. Çocuklarınızı şekersiz bitki çayları ve bol su içmeye teşvik edin.

Yetişkinlik Periyodu: Gerilimle baş etmeyi öğrenin

Yetişkinlikte yani 20-39 yaşlar arasında beynin farklı alanları birbiri ile daha da irtibatlı hale geliyor. Böylelikle duygusal dürtüler için denetim ve istikrar sistemi oluşuyor. Bu periyotta aksonların (sinir lifi, nöronun elektriksel ikazları taşıyan ince, uzun çıkıntısı) etrafında daha fazla miyelin geliştiğini ve beynin tamamındaki irtibatın hızlandığını anlatan Dr. Esra Mıhçıoğu, yetişkinlikte dikkat edilecek noktalar hakkında şu bilgileri verdi:

● Gerilimle baş etmeyi öğrenin. Araştırmalar, gerilim, kaygı ve anksiyetenin beyni etkileyip ve hayatın ilerleyen periyotlarında bunama ve öteki rahatsızlıkların gelişiminde büyük risklere yol açtığını ortaya koyuyor.

● Açık havada idman yapın. Antrenman, beyninizi sağlıklı tutmanın en değerli yollarından biri. Koşu yapmak, tenis oynamak yahut bisiklete binmek üzere açık hava aktiflikleri, tıpkı vakitte D vitamini depolarınızı doldurmanıza fayda. Güneş ışığına maruz kalmanın depresyonu önleyebileceği ve uykuyu iyileştirebileceği ve her ikisinin de daha sağlıklı bir beyin manasına geldiğini biliyoruz.

● Sigara içiyorsanız bu alışkanlığınızı bırakmanın tam zamanı! Sigara içmek yalnızca beyin hasarına ve vasküler demansa yol açıp inme riskinizi artırmakla kalmıyor. Uzun vadeli sigara tüketimi, beynin dış katmanı olan, hafıza, lisan ve algılama üzere kritik bilişsel fonksiyonların meydana geldiği beyin korteksinin incelmesine neden olabiliyor. 

Orta Yaş Periyodu: Sıhhatinizi koruyun

Orta yaşta ortaya çıkan obezite, yüksek kolesterol, yüksek tansiyon ve diyabetin beyin sıhhatini da etkilediğine dikkat çeken Dr. Esra Mıhçıoğlu, 40-64 yaş devrine özel şu uyarılardı bulundu:

● Daha çok düşünün. Farklı bir ülkeye seyahat etmek, yeni bir lisan öğrenmek, tipik olarak ilginizi çekmeyen sinema çeşitlerini izlemek ve yorumlamak yahut ilgi alanınız dışındaki kitapları okumak bu bahiste size yardımcı olur.

● Diyabetin denetimini elinize alın. Bu sayede demans riskini yarıya indirebilirsiniz.

● Kilo verme konusunu önemseyin. Araştırmacılar artan beden tartısı ile beynin öğrenme ve hafıza için değerli bir alanı olan hipokampusun boyutunun azalması ortasında bir temas ortaya koydu. Haftada üç sefer en az 30 dakika kardiyovasküler antrenman yapın ve kilo verme konusunda hekiminizle konuşun.

● Uyku apnesi meseleniz varsa tedavi için harekete geçin. Türkiye’de, yaklaşık 1.5 milyon kişi, tıkalı hava yolları rahatsızlığı nedeniyle gece boyunca teneffüsün onlarca sefer durmasına neden olan uyku apnesinden muzdarip. Araştırmalar uyku apnesi olan yetişkinlerin daha erken yaşta bilişsel düşüş yaşadığını kanıtlıyor. 

Yaşlılık Devri: Toplumsal ve zihinsel olarak faal kalın

65 yaşından sonra beyinde birtakım değişiklikler kaçınılmaz oluyor. Lakin ne kadar çok bedeninizi sağlıklı tutarsanız ve beyninizin farklı kısımlarına meydan okursanız, iyi çalışmasını da o kadar desteklersiniz. Beynin etkin ve dinç tutulmasıyla şiddetli bilişsel kayıpların 5 yıl ötelenebildiğini kaydeden Dr. Esra Mıhçıoğlu, “Bu yaş kümesinde Alzheimer hastalığı ve öteki demans çeşitleri ile inme için risk artar. 65 yaşın üzerindeki dokuz şahıstan biri Alzheimer hastalığına yakalanır ve 85 yaşına gelindiğinde bu risk üçte bir olur. Bedeniniz zayıfladıkça düşme riskiniz artar, bu da beyin sıhhatini tehlikeye atabilir” diye uyarıyor. Dr. Esra Mıhçıoğlu’nun bu periyoda özel öbür ihtarları şöyle:

● Günde en az bir arkadaşınızı arayın. Arkadaşlarınız ve ailenizle ne kadar çok bağlantı halinde olursanız, beyninizi çalıştırmanız için o kadar çok fırsat yaratırsınız. Daha az sıklıkta toplumsal irtibat, yalnızlık ve fizikî hareketsizlik ileri ömür depresyonu dahil olmak üzere başka iyi bilinen demans risklerini artırır.

● Akıllı telefon kullanımını öğrenin. Çok fazla teknoloji gelişen beyin için ziyanlı olabilirken, uzaktan eğitim, online bankacılık, online alışveriş, telefonunuzda söz sudoku oyunları oynamak değerli olabilir. Toplumsal ve zihinsel olarak etkin kalmanın bir aracıdır.

● Haftada en az bir defa farklı şeyler yapın. Emeklilikte beşerler ekseriyetle birebir alışkanlıkları sürdürür. Lakin küçük yenilikler yaparak motivasyonu, uyanıklığı ve suratı artıran güçlü bir nörotransmiter (nöronlar ortasında irtibatı sağlayan kimyasallar) olan norepinefrin hormonunun salgılanmasını uyarabilir ve bu halde öğrenmeniz kalıcı hale gelir.

● Yürüyüş üzere orta seviyede antrenmanın hem sağlıklı yaşlılarda hem de hafif bilişsel bozukluğu olanlarda beynin dış katmanının küçülmesini bilakis çevirmeye yardımcı oluyor. Günde 15 dakika kadar kısa bir yürüyüş bile tesirli. Güç idmanları beyin sıhhatinin korunmasında kıymetlidir. Bu nedenle tekerlekli sandalyeye bağlıysanız bile oturarak antrenman yapabilirsiniz.

● Konutunuzu inançta tutun. Düşmeler, travmatik beyin hasarının önde gelen nedenidir ve 75 yaşından sonra düşme riski büyük ölçüde artar. Başınızı döndüren rastgele bir ilaç kullanmadığınızdan, gözlük reçetenizin şimdiki olduğundan emin olun ve gözlerinizi denetim ettirin. Kablolar, kilimler ve gevşek korkuluklar üzere takılma riskini artıran durumları gözden geçirin.