Ne denizden ne de karadan geçebildiler //?

Gelibolu’da duygusallığa yer yok!

Bu coğrafyada yaşanan ekonomik yahut siyasal tüm gelişmeleri dikkate alarak, Çanakkale ve Boğazların 1915’e nazaran stratejik kıymetinden bir şey yitirdiği söylenebilir mi? Elbette “Hayır!” Bu karşılığı verirken, 18 Mart 1915’te Çanakkale Boğazı’nda hezimete uğrayan İtilaf Devletleri güçlerinin bu kere Çanakkale ve Gelibolu’ya 25 Nisan 1915’te karadan çıkarma yapmak heveslerini de Mustafa Kemal Atatürk’ün nasıl kursaklarında bıraktığını bilmekte fayda var.

Çanakkale Savaşlarının tüm evrelerini, bugüne kadar az rastlanır bir biçimde, savaşa katılan tüm tarafların askerî bilgilerini, birinci elden kaynaklara dayanılarak detaylarıyla inceleyen “Gelibolu-Mitin Sonu” isimli, gölgede kaldığı söylenebilecek bir kitap, bu mevzuda işe yarıyor. Avustralyalı askerî tarihçi Profesör Robin Prior imzasını taşıyan kitap, yaşananlara olabildiğince tarafsız bir gözle yaklaşıyor. Açık kelamlı olması; savaşın bütün ögeleri, müsebbipleri, unutulmaz askerî kişiliklerinin yanı sıra kahramanlara da yer vermesi kitabı farklı kılıyor.

ROMANTİZMDEN UZAKTA

Kitabının başında, “Savaş, düşünülebilecek en romantik olmayan iştir” ihtarında bulunan Prior, bunu kanıtlamaya çalışırcasına, Çanakkale Savaşlarına, Batı literatüründe ortaya atılan mitlerden, efsanelerden ve romantizmden uzak bir yaklaşım sergiliyor. Çanakkale Savaşlarını bir bütün olarak Birinci Dünya Savaşı kapsamına yerleştirmek emeli güdülen kitapta, farklı uluslardan askerî birliklerin savaştaki tesirlerine bir istikrar getirme uğraşı da gösteriliyor. Britanya, Yeni Zelanda ve Avustralya birlikleri kadar Fransız ve Hintli birliklere de değer veriliyor.

MİTİN SONU

Robin Prior, kitabında, Birinci Dünya Savaşı’nda Gelibolu seferine ait literatürün “sözde dönüm noktaları” ile dopdolu olduğuna dikkati çekiyor. Prior, bu “… iseler ve … cekti, … caktı” ekleriyle bezenmiş “sözde”  dönüm noktalarını şöyle sıralıyor: “Demek ki, 18 Mart 1915’den sonra İngiliz donanmasının Çanakkale Boğazı’na yapacağı son bir taarruz, gemilerin İstanbul’a geçmesini sağlayabilecekti. Gelibolu’da askerî harekâttan evvel deniz saldırısı yapılmamış olsaydı ya da askerler 25 Nisan’dan evvel karaya çıksalardı, Türk savunması gafil avlanmış olacaktı. Bunu da Türklerin süratle teslim olmaları izleyecekti. Daha sonra, birkaç bin Anzak askeri gerçek yerde karaya çıkmış olsaydı ya zafer kazanılmış ya da en azından o doğrultuda büyük bir adım atılmış olacaktı. Uzman orta rütbeli subaylar ağustos ayında Sarı Bayır’ın alındığını görebileceklerdi. Suvla Koyu’nda Sir Frederick Stopford’dan öteki bir general olsaydı, büyük işler başarılabilirdi. İstanbul düşmüş olsaydı, Tuna Irmağı boyunca ilerleyen ve Avusturya-Macaristan ile Almanya’yı arttan vuran Balkan ordularının oluşturduğu bir koalisyon tarafından savaş kısaltılabilirdi. O denli görünüyor ki Gelibolu, Birinci Dünya Savaşı’nda yitirilen büyük bir fırsattı.”

MAZERETLER NEYİ ANLATIYOR?

Robin Prior, “yitirilen kelamda fırsatları” araştırdığını belirttiği kitabında; böylelikle Gelibolu seferi konusunda Batı literatüründe öne sürülen “sözde dönüm noktaları”ndan arındırarak, Gelibolu’nun üzerinden “çok istikametli bir tarih yazımının gelişmesini engelleyen mitolojinin ağırlığı”nı söküp atıyor. Anlatımında savaşın romantizminin neredeyse hiç bulunmadığını kaydeden Prior. “gerçekte savaş, düşünülebilecek en romantik olmayan iştir. Gelibolu’yu duygusallaştırma vakti çoktan geçti. Askerlerin yaşadığı üzere kanlı bir savaşın kanlı bir kısmı olarak ele alınmalıdır” diyor.

Kitapta, savaşın neden yitirildiğine ait tartışmalara da yeni bir bakış açısı getiriliyor. Emperyalistlerin savaştaki “sözde dönüm noktaları”nın peşinden sıraladıkları mazeretler bir bakıma Çanakkale’nin nasıl geçilemediğini anlatıyor.

EMPERYALİZMİN İBRETLİK YÜZÜ

Prior’un kitabında kullandığı “En yanlış anlaşılan savaş”, “Sefer boşu boşuna yapılmıştır”,  “Kuş beyinli harekâtlar”, “Askerlik ruhu olsaydı”, “Korkaklık”, “Beceriksizlik örneği”, “Cehalet, maskaralık”, “Türk imparatorluğunu çökertme”, “Batı Cephesi’nde oynanan ölümcül yarışma” ve benzeri birçok nitelemeler, bu mazeretlerle birlikte emperyalizmin ibretlik yüzünü de sergiliyor.

SORUMLUSU CHURCHILL

Kitabın tümüne yayılan bu çaresizlik sözleri, müttefiklerin savaşın kaybedileceğini anladıklarında alınan çekilme kararını uygularken, Türk karşı saldırısına imkân tanımadığı için, fırtına çıkmasına sevinecek kadar doruk yapıyor. Tüm bunlar, aslında, Çanakkale’yi geçip İstanbul’a ulaşamamanın yarattığı düş kırıklığı ve heveslerin kursaklarda kaldığının göstergesi olarak ortaya çıkıyor. Denilebilir ki emperyalizmin militarist gücü, kendisini ele veriyor. Sonuçta; “Bütün bu acı fiyaskodan, tanınan olma heveslisi” Winston Churchill”i sorumlu tutan Prior’un kitabında açıkça izleniyor ki, mazeretler kibri örtmüyor. Mustafa Kemal Atatürk’ün, “yenilmez” sanılan İngiltere ve Batılı müttefiklerini, Çanakkale önünden geri çevirirken onların büyük kibirlerini de alt ettiği görülüyor.